ATASÖZLERİ A Ac ac ile evlenirse doğan dilenci olur Acele sıçan iki kere sıçar Acemi nalbant Kürdün atında ustalık öğrenir Acı acıya, su sancıya demişler Acılı başda akıl olmaz Aç gez tok salan Aç ile çıplak gurudgan olur. Aç it fırın yıkar Aç it tekne devirir Aç itin menzili olmaz. Aç ne yemez, tok ne demez. Aç tavuk yuxusunda darı görer Aça üç yorgan örtmüşler gene üşüyorum demiş Açık göte her gelen tükürür Açıkta kalanı it yer, sahipsiz olanı kurt yer Açma sırrın dostuna o da verir dostuna Açtırma kutuyu, söyletme kötüyü Adam ağzında söz, kazan altında köz olur Adam baştan ağaç yaştan bilinir Adamın yere bahanından suyun sessiz ahanından korkulur Ağ gün ağadır, kara gün karardır Ağanın malı gider, hizmetkârın canı gider Ağıla giren sanasğala düşer Ağır otur da molla desinler Ağıza bak, söze bak Ağlamayan çocuğu süt vermezler Ağzı ne diyer dili ne diyer Ağzından çıkanı kulağı duymer Ahırı pişmanlık fayda vermez Akacak kan damarda durmaz Akıl ile fikir bir servete bedeldir. Akıl yaşda değil baştadır Akıllı fikir eyleyene kadar, deli vurdu çayı geçti Akıllı unu yağı hesaplarken, delinin oğlu evlenmiş Akılsız başın cezasını zavallı ayaklar çeker Ala göze sürme mezedir, bugün bize, yarın sizedir Alaca keçi her zaman püsküllü oğlak doğurmaz. Alaca keçiyi gören içi dolu yağ sanır Alçak yerde tepecik kendini dağ sanır. Alım olmak kolaydır, adam olmak zor Alışık götün tövbesi olmaz Alışmış kudurmuştan beterdir Allah bir kapıyı kaparsa, ötekini açar. Allah boynuzsuz koçun hakkını, boynuzlu koça vermez. Allah dağın göre kar, bağına göre bar verir Altmışında zurnacılıx öğrenen gorunda çalar Ana ata kargışı çabuk tutar Analı kızın özü büyür,anasız kızın sözü büyür Anası neyse danası da odur Anasına bak kızını al, kenarına bak bezini al Anuğlu aş tatlı olur. Araba devrilince yol gösteren çok olur Araz akar göz bakar Araz da buz güzelde göz aşıkta söz bulunur Arhalı it kurd boğar Arpa eken buğday biçmez Arpa samanıyla tezek dumanıyla belli olur Arpa verilmeyen at, kamçı zoruyla yürümez Asil azmaz bal kokmaz kokarsa yağ kokar çünkü aslı ayrandır Aslanın erkeği dişisi olmaz Aşığın günü hayinen, mollanın işi vayınan geçer Aşırı harç ev yıkar At at oluncaya kadar sahibi mat olur At beslenirse, kuş seslenirse, kız istenirse güzel olur At binicisine göre kişner At gazığı gorarır, gendi gıçına batar. At ile katır tepişir, arada eşek ölür At ölür meydan kalır, yiğit ölür şan kalır At ölür tayı kalır, katırın neyi kalır? At sahibine göre kişner At yedi günde, it yediğinde belli olur Ata eğer gerek, eğere er gerek. Atan soğan anan sarımsak, sen nerden oldun be gül uşak Ateş düştüğü yeri yakar Ateş olsan cürmün kadar yer yakarsın Attuğun daş ürküttüğün gurbağaya deysin Avrat erkeği vezir de, eyler, rezil de eyler Ayağını yorganına göre uzat Ayda gelen gül üstüne, hergün gelen kül üstüne Ayı’nın yüz deki bir armudun başınadır Azdan az demişler çoktan çok demişler B Baba sanatı oğlula mırastır Baca eğri de olsa dumanı doğru çıkar Bağ bayırda tarla çayırda olur Bal parmaklanır, yağ tırnaklanır Bal tutan parmak yalar Balı dibinden, yağı yüzünden Balık baştan kokar Barutla ataş yanyana olmaz Baskın basanındır Baş kes yaş kesme Baş nereye derse ayak oraya gider Baş olan boş olmaz Başa gelen çekilir Başkasının düşük yanından pay çıkarma Baz bazla, kaz kazla,kel tavuk kel horozla Bedava sirke baldan tatlıdır Bekar gözü kör gözü Beleş atın dişine bakılmaz Besle kargayı oysun gözünü Beterin beteri var Bıldırcının beyliği, arpa biçiline kadardır. Bilirim diye övünme, yanıldım diye dövünme Biliyorsan sağlam konuş, bilmiyorsan bilene danış Bin kaygı bir borç ödemez Bir it bir deriyi sürütür. Bir it nasıl olsa bir deriyi sürütür Bir tırklı dana bir sürüyü boklar. Bire de ho bine de ho Biti kanlanan kendini bey sanıyor Biti kanlı olunca kendini canlı sayıyor Bohça açan gızda var, goruna sıçanı da var. C Cahallık güzelliktir, onu süslemek gerekmez Cahile söz anlatmak deveye hendek atlatmaktan zordur Cahillikte (gençlikte) çek cefa, kocalıkta sür sefa Cambaz ipte balık dipte oynar Can boğazdan geçer Can dersen can işitirsin Can yanmasa gözden yaş çıkmaz Cana gelecek mala gelsin Canı acıyan eşşek atı geçer Cazi gudyan dert yanıyor Cığıza cur bahane Cırcır böceği gibi cırladı durdu Cırnağın varsa başanı kaşı Cins cinse çeker Cömert derler maldan ederler, yiğit derler candan ederler Ç Çağırılan yere erinme, çağırılmayan yere görünme Çam ağacından ağıl el çocuğundan oğul olmaz Çay çıktın beşe, vur on beşe, çay neymiş say neymiş? Çıranın burnunu sil koy çıra yansın Çiğnenen sakız tez çürür Çoban çobanlığını bilsin, çiftçi olmaya kalkmasın. Çobanın gönlü olsa tekeden peynir alır Çocuk kundak, gelin duvak ister Çoğu zarar azı karar Çok bilen çok danışır, az bilen az danışır Çok gezen mi, okuyup yazan mı Çok havlayan köpek ısırmaz Çömçe tutan bizden yana D Dağ dağa kavuşmaz, insan insana kavuşur Dağ dumanı görünce yeşilini koyurmuş Dağ dumansı inzan imansız olmamaz Dağ dumansız yer çimensiz olmasmış Dağda kala insanda bela Dağı gez, beli gez gaderini dene gez. Dağın altı göl üstü yoldur Dana boku sıva tutmaz Danasız ineğin sütü olmaz Danışan danasını kurda vedir Davetsiz gelen mindersiz oturur Davetsiz gelen misafir, mindersiz oturur. Davul dengi dengine Değirmen iki taştan, muhabbet iki baştan olur Deliye el ver eline bel ver Deliye hergün bayram, Veliye hergün seyren Dem dem getirir, gam gam getirir Derdini bilene ağla, Dere ıssız tilki bey Dereden geçerken at değiştirilmez Deryeye taş atmayla suyu bulanmaz Desinler için Desinler ki Haço?nun hançeri var. Desinler ki Haso’nun hançeri var Deve oynadanda kar yağar Dıngır elek dıngır saç, elim hamur karnım aç Dinini, dilini, belini sağlam tut Diriye hay vermez, ölüye pay Domuzdan bir tüy koparmak kârdır Düğün aşıyla misafir ağırlanmaz Düğüne gider zurna beğenmez, hamama gider gurna beğenmez. Düşene tekme vurma E Eğri ağaçsız orman süt danası kurban olmaz Ekende yok, biçinde yok,yiyende ortak Osmanlı El ağzı çuval ağzı El atına binen meydanın ortasında iner El eli yıkar, el de döner yüzü yıkar El eliyle gül derme, kendi elinle diken der. El gücü, sel gücü El mi yaman bey mi yaman Elden gelen öğün olmaz o da vaktinde bulunmaz. Elif ba’dan bey ağadan önce gelir Elifi görse mertek sopayı görse kötek sanıyor Elin biti ile hamur yoğurma. Elin tavuğu başkasına kaz, gelini de kız görünür. Emanete ihanet edilmez. Emanetin bağrı yuka olur Erkek adamın goduğu yanında olmaz. Ersız avrat yularsız ata benzer Eşege gücü yetmez palanına saldırır Eşegi yoldan çıkarır sıpanın oynaması Eşeğın kazancı at içindir Eşek kazanır at yer Eşekten doğan katır ne hal bilir ne hatır. Et giren yere dert girmez Et tazeyse tak şişe, pişti ise ver dişe Et yiyen kuş gagasından bellidir Ev danası öküz olmaz Ev danası öküz olmaz Ev sahibi nasıl çalarsa, ona göre oynanır. Evel harığı atla, sonra Allah Allah de Evin kıblesi oğlandır derler Evinde yok urbalık, gönlü ister kirvelik Eyri göte tuman uymaz Eyri otur düz konuş Ezildik üzüldük bir tahtaya düzüldük F Fakir ata binince bey oldum sanır Fakirin dili dişini geçmiz Fakirin tavuğu tek tek yumurtlar Fereşdahın gelse bir şey yapamaz G Garı var, arpa ununu aş yapar, garı var buğday ununu termaş yapar. Geçme namert kapısından goy seni aslan yesin Gede gızdan gelin olmaz Gelin ata binmiş, ya kısmet demiş. Gelin gitti terge, terek indi yere. Gezen ayak bok getirir Gızı kendi başına bırakırsan, ya zurnacıya ya davulcuya gider Goçluk kuzu, kom da iken belli olur. Gönlü balık isteyen çayda ıslanır Gönül bu, oka da konar boka da konar Gönülsüz davara giden itten hayır gelmez. Gönülsüz yenilen aş, ya karın ağırtır ya da baş Götü yere yakın, sen ondan sakın. Götüne bakmıyor bokum büyük diyor Gözün var görmek için, akıl var bilmek için Gurdun ağzı kana alışmışsa durmaz. Gurt dumanlı havayı sever. Gülme kamşuna gelir başına Gündüz gezer yabanı, gece sancır tabanı H Harmanda dönen öküzün ağzı bağlanmaz. Helel süt emimişe benziyor Henekliğin sonu değnektir. Her insan kendi aklı kadar danışır Her kaşınan uyuz değildir Her kız sakız çiğner ama Kürt kızı tadını çıkarır Her şeyin yokluğundan, insanın çokluğundan Her türkücü Karac Oğlan olamaz Her zaman keşiş kete yenmez. Herk evleğinden bellidir Herkes kendi evinin kıblesini bilir Hers gelir, göz gararır, hers gider yüz gızarır. Hesabı bilmese kasap elinde kalır masat Heybesi var, besbelli samana geldi. Hızlı koşan atın boku seyrek düşer Hiçbir dana, sıcak ağırdan kaçmaz. I Ihlamayla bok çıkmaz Irak yerin haberini kervan getirir Irgalanan dal iniler Irmak kenarına ev yapılmaz Irmaktan geçerken at değiştirilmez Isıran it dişini göstermez Isırgan otu ile taharet olmaz Islanmış yağmurdan korkmaz İ İki at bir sirkeye bağlanmaz İki çıplak bir hamama yarışır İki dilli ol iki dinli olma İki düşün bir taşın İki karpaz bir koltukta taşınmaz İki söyle bir dinle İki timar bir yem yerine geçer İki tutan bir çeker İki yüzlü olma, iki sözlü ol İmam osurursa cemaat sıçar İmamın sözünü tut yolunu tutma İnce suda öter, guyrukta boğulur. İnsaf dinin yarısıdır İnsan beşer bir gün şaşar İnsan, doğduğu yere değil, doyduğu yere vatan demiş İnsanın alacası içinde hayvanın dışındadır. İp inceldiği yerden kopar İp koptuğu yerden düğümlenir İslamın şartı beş altıncısı insaf demişler İt ile bir çuvala girilmez İt ite havlar yolcunun işi raslar İt korktuğu tarafa havlar İt osurdukça yalan söyler İt ulumaynan, gökten lavaş yağmaz. İte ekmek emanet edilmez İtin ayağını, taştan mı esirgiyersin. K Kalemin yazdığını kılıç bile bozamaz Kalkan öküz yatan öküzün başına sıçar Kara seni basmadan sen karayı bas Karga ne ki kazığı ne ola, pire ne ki büzügü ne ola Kargalar tavuğum olsa, yumurtası yenilmez Kaş yapayım derken göz çıkartıyor Kayış ne bilir ki kotan ne çekiyor Kazan karası gider yüz karası gitmez Kazla yarışan, tavuğun arhası yırtılır. Kel kız evde oturur cıllığı haber getirir Kendine umaç uvalamıyor, ele kesme kesecek Kılıç yarası öldürmez, dil yarası öldürür Kırık ekmek birleşmez. Kız bibiye oğlan dayıya benzer Kız evinde toy dügün, oğlan evinin haberi yok Kızım sana söylüyorum, gelinim sen işit Kimse ayranım ekşi demez. Koca öküze iki boynuz yük olmaz Koç vuruşuna koç dayanır Koçluk kuzu komda belli olur Koçun kuyruğu koça yük değildir Komşu gelmeye gelmeye el olur, Kork korkmazdan, utan utanmazdan Korkma martın kışından kork abrel’in beşinden öküzü ayırır eşinden Korku başa beladır Korkun varsa pişikten, adım atma eşikten Koyunun kuyruğu büyükse gıçı sevinsin Köpeksiz köv bulmuş da değneksiz geziyor Körle yatan şaşı kalkar Körün istediği iki göz, biri eğri biri düz Körün taşı, kelin başı Körün telaşına mı mum pahalıdır. Kurda konuk giden köpeğini yanında götürür Kurdun adı çıkmış, tilki dünyayı yıkmış Kurt dumanlı günü sever Kurt kürkünü değişir de huyunu değişmez Kurttan korkan koyun beslemez Kuru kuru gurban olım, yaş yaş da gadan alim. Kuş gagasıyla seleye düşer, insan diliyle belaya düşer Kuş kuşa gagasıyla yem götürür Kuş su içerken Allah’a bakar  L Lalın dilini lalası anlar Leyleğin ömrü laklakla geçer Leylek tara, kız bara gelir Leylek, sekize gelmez dokuza kalmaz Lokma karın doyurmaz, şevkat arttırır.  M Mart götüne, dıngıldasın oğlağın. Merek yandı sıçana da kalmadı Merekler yanınca, sıçanlara da kem galmaz. Merekte saman insanda güman tükenmez Moskov gadanası gibi, bastığı yerden ayağını galdırmaz. Mum dibine ışık vermez  N Namert dostun olacağına, mert düşmanın olsun Ne umuyorsun bacından, bacın ölüyor acından. Niyetin nere menzilin ora.  O Odun odunu yara, ahmak gendini yorar. Odun odunu yarar, ahmak kendini yorar Orospunun tövbesi dereye kadardır Orospunun uçkuru elindedir Osurgan göte, arpa ekmeği bahane. Osuruklu götün tövbesi olmaz  Ö Öğünme ördek gibi kırılırsın bardak gibi. Öküze boynuz yük değildir. Ölmüş eşek kurttan korkmaz  P Pehlivan güreşte, çimen güneşte belli olur Pekmezden olmaz şeker, herkes nesline çeker. Peyniri deri saklar, karıyı eri saklar.  R Rahmet düzene lanet bozana Rahmet yere bereket Kür’e  S Saç sefadan tırnak cefadan uzarmış Sağılan ineğin buzağısı kesilmez Sahibinden evvel ahıra girme. Sakalda oturup bıyığı yonma. Sanatkar insan aç kalmaz Sarı altunun olacağına sarı samanın olsun Sen ağa, ben ağa bu ineği kim sağa. Sen dede ben dede bu atı kim tımar ede Sen dede ben dede bu sürüyü kim güde Sıçandan doğan, davarcıh keser. Sıçanın meskeni merek, kedini meskeni terek Su geçerken at değiştirilmez Su içine yılan bile vurmaz Suya giren keçe ıslanır. Sürü terse dönünce, öncü olan aksaktır Şeytandan çoh bilen, nalet halkası boynuna geçmiş.  T Tarlada izi olmayanın harmanda yüzü olmaz Tarlayı taşlı yerden, kızı kardaşlı yerden alın Taş düştüğü yerde ağırdır Tavuk var, gazdan güzel, gelin var, gızdan güzel. Terziye göç dediler, iğnesini yakasına sançtı Tıngır elek tıngır saç, eli hamur karnı aç Tıngır elek, tıngır saç un elen karnın aç. Tok açın halinden ne bilir Turpun sıkındansa seğreği iyi olur. Tuz ekmek hakkı için Uzahtan davulun sesi hoş gelir.  V Ver öğüdü tutmazsa, daya götüne yaş söğüdü Veren el alan elden üstündür Vuran oğul babaya bakmaz Vücudunu kirden, ağzını küfürden, kalbini kibirden koru. Y Yağmur yağdı yarıklar kapandı Yalnız kaz ötmez. Yalnız öküz boyunduruğa koşulmaz Yalnızlık Allah?a mahsustur. Yapı taşı yerde kalmaz Yatan aslandansa gezen tilki iyidir Yaz ayransız, kış yorgansız olmaz. Yetime öğüt vren çok olur, ekmek veren az Yetimi döğme üstünü çır (yırt) Yoz sığıra saman verilmez. Yularsız ata binilmez. Yumurtana göre gıgıla Yürüyen ata kamçı vurulmaz Yüz verme arsız olur, parasız goyma hırsız olur.  Z Zengin arabasın dağda aşırır, yoksul düz ovada yolun şaşırır Zengin helvasını baldan pişirir, züğürt ?hele aşına? un da bulamaz. Zengin zemheride terler oturur. Zenginin malı yoksulun çenesini yorar Zenginin yoluna çıkarlar garşı, aralıkta kalır zügürdün başı. Zengisen yalanın yoktur, yoksulsan yalanın çoktur  Kaynak: Orhan Bahçıvan